Prikaz knjige „Istanbul: priča o tri grada“ Betani Hjuz

Svojevrsna panorama mesta na raskršću svetske istorije.
 
Već na osnovu naslova, „Istanbul: priča o tri grada“, jasno je da će se ova knjiga baviti promenljivim karakterom mesta koje je hiljadama godina bilo od ključnog značaja za ljudsku istoriju. Betani Hjuz knjigu počinje vraćajući čitaoca u praistorijsko poreklo grada, savršeno pozicioniranog na obalama moreuza koji povezuje Crno more i Mramorno more – samo na korak od Mediterana.
 
Ljudi su se na ovoj strateškoj poziciji nastanjivali više od 8000 godina. Poznat pod imenom Vizantion u antičkom svetu, ovaj grad je postao centar Rimskog carstva. Car Konstantin je 330. godine nove ere grad nazvao po sebi, a Konstantinopolj postaje „Novi Rim“, dok se staro carstvo polako urušava.
 
Rimsko carstvo – s vremenom nazvano Vizantijsko carstvo – opstaje do 1453 godine, kada su ga zauzeli turski ratnici, poznatiji kao Otomani. Ovaj centar hrišćanstva postaje sedište Islamskog carstva koje se prostiralo na još većoj površini.
 
Nakon Prvog svetskog rata Otomansko carstvo je rasparčano, a glavni grad moderne Turske postaje Ankara. Ipak, bez obzira na sve ove promene Vizantion/Konstantinopolj/Istanbul ostaje jedan od najvećih gradova na svetu – izvor inspiracije kako za pisce (recimo, Orhan Pamuk) tako i za istoričare.
 
Specifičnost ovog prikaza leži u činjenici da se autorka Betani Hjuz pozabavila celokupnim stanovništvom, a ne samo moćnim pojedincima. Čitalac će se upoznati sa carevima i sultanima, ali i sa robovima i izbeglicama.
 
Osim toga, ona naglašava i ulogu žena u ovom gradu tokom vremena. Zasluženo mesto dobijaju carice i kraljice, ali nisu zanemarene ni žene iz nižih društvenih staleža, monahinje, robinje, čiji se glasovi u većini istorijskih prikaza gotovo uopšte ne čuju. Na taj način dobijamo jednu kompletniju istoriju grada.
 
Verske i etničke manjine takođe dobijaju posebno mesto. Saznajemo o progonima i sukobima na hipodromu dok su se pagani borili protiv hrišćana za prevlast. Jevreji su u određenim periodima bili dobrodošli, a u određenim periodima zlostavljani.
 
Nakon što su Otomani preuzeli vlast, hrišćani i Jevreji su ostali da žive i rade u gradu još vekovima. Autorka pokazuje kako različite vere mogu da žive zajedno i jesu koegzistirale tokom istorije, i da je verske razlike moguće ostaviti po strani kada to zahteva neki zajednički, viši cilj.
 
Autorka se takođe bavi i istorijom evnuha i njihovom ulogom u različitim carstvima sa ovih prostora. Evnusi su bili kastrirani muškarci, najčešće robovi, koji su nakon „procedure“ postavljani na visoke funkcije u vizantijskoj vladi i Pravoslavnoj crkvi.
 
Otomani su nastavili ovu tradiciju, tako da su uz sultane, njihove majke i žene uvek bili moćni evnusi. Upredajući priču o evnusima u prikaz političkih promena, autorka je skrenula pažnju na činjenicu o tome koliko dugo je zapravo u ljudskom iskustvu prisutan pogled na rodove koji nije ograničen na dva pola.
 
Doslednost u praćenju istorijskih činjenica jeste druga važna specifičnost ove knjige. Kada govori o otomanskim osvajanjima, opisuje ih na realističniji način od uobičajenih „krvoprolića ili lakih pobeda kako ih prikazuje većina srednjovekovnih i modernih hroničara i na Istoku i na Zapadu“.
 
Ovaj grad, zapravo, pruža primer postepenih društvenih promena: vekovima dug prelazak sa paganskih verovanja na hrišćanstvo, uzdizanje od pograničnog grada do Novog Rima, ustoličenje grada kao centra islamskog sveta.
 
Autorka čitaocima pruža uvid u evoluciju grada, ne ispuštajući iz vida prošlost i neprestano ukazujući na nesporan kosmopolitski karakter ove metropole: „Različite religije, kulture, rase – svaka od njih na prostoru ovog grada plaća visoku cenu, u pokušaju da osvoji vlast i bogatstvo, trgujući, moleći se, baveći se politikom – čine ovo mesto središtem sveta.“
 
Oni koji su vladali ovim carstvima razumeli su da je upravo različitost ono što održava ovaj grad, što objašnjava uvek prisutnu versku tolerantnost i liberalnu migracionu politiku, ali i trgovinu zarobljenicima kao robljem.
 
Jasno je da autorka poznaje i voli ovaj grad. Veliki broj poglavlja započinje nekom anegdotom o nasumice izabranom delu Istanbula, opisanom sa mnoštvom detalja, zahvaljujući kojima se vraća u vreme veličanstvenog sjaja prošlih vremena. Autorka detaljno opisuje prizore, zvukove, pa čak i mirise susedstava u različitim erama, pružajući čitaocu jedinstven i intiman uvid u dešavanja na gradskim ulicama.
 
Autorka na jedinstven način pristupa i temi orijentalizma. Umesto da o gradu govori kao „egzotičnom“, a o njegovim stanovnicima kao „tuđincima“, autorka pokazuje koliko je Kontantinopolj/Istanbul uvek bio povezan sa ostatkom Evrope. Ona uspeva da demistifikuje hareme – stecište mnogih stereotipa koji potiču sa Zapada – i objašnjava njihovu svrhu u Otomanskom carstvu. Ovakav pristup ovekovečuje ujedinjujuću moć zajedničke istorije u vremenima u kojima se širom sveta podele ističu i zloupotrebljavaju.
 
Tekst knjige je propraćen mapama koje čitaocima pomažu da vizualizuju kako su se carstva menjala, ali i kako izgledaju naselja koja opisuje. Budući da je reč o delu od skoro 1000 strana (ako računamo dodatke i napomene), pred vama nije baš lako štivo.
 
Ipak, autorka piše dijaloškim stilom koji knjigu čini pristupačnom i zanimljivom, bez obzira na to koliko ste upoznati sa gradom. Kroz mnoštvo slojeva fantazije u različitim razdobljima, autorka nam dočarava zbog čega je ovaj grad toliko značajan za istoriju čitavog čovečanstva.

Izvor: washingtonindependentreviewofbooks.com