Aldanov kao Tolstoj antikomunističke Rusije

Umesto portreta bestrasnog revolucionara koji savetuje da treba učiti, učiti i samo učiti, a u pauzama listati rečnike, Lenjin je u romanu „Samoubistvo” Marka Aleksandroviča Aldanova (pravo prezime Landau, Kijev, 1886 – Nica, 1957) prikazan kao isključivi i autoritarni vođa, prozaičnog izgleda, ali urokljivih očiju, crvenozlatnih zenica iz kojih su sevale plavičaste iskrice.


 
Kao što je doživljavao Lenjina, Aldanov je opisao i početak 20. veka, Oktobarsku revoluciju i Prvi svetski rat: prevlast destruktivnog principa koji vodi do samouništenja – samoubistva. Aldanov, koji je od 1919. godine živeo u emigraciji, roman „Samoubistvo” završio je 1957. godine u Francuskoj, a delo je objavljeno godinu dana posle piščeve smrti.
 
Roman je uzbudljiva dvodecenijska panorama pre svega ruskog života u vreme nastajanja i razvoja revolucionarnog socijalističkog pokreta, ali i prilika u evropskim prestonicama, banjama i letovalištima s početka 20. veka.
 
Ovu obimnu knjigu od šest stotina stranica objavila je beogradska „Laguna”, a za prevod je Dejan Mihailović nedavno dobio nagradu iz fonda „Dr Jovan Maksimović”, koja se već četiri decenije dodeljuje za najbolji književni prevod sa ruskog jezika u protekle dve godine.
 
– Davne 1927. godine, u Zagrebu su objavljeni prevodi dva romana Marka Aldanova: „Đavolji most” i „Sveta Helena, maleni otok”. Prevodilac oba romana bio je dr Jovan Maksimović. Devedeset godina kasnije nagradu koja nosi njegovo ime dobio je prevod romana Marka Aldanova „Samoubistvo”. Tako se krug zatvorio – primetio je Dejan Mihailović na uručenju nagrade u Udruženju književnih prevodilaca u Francuskoj 7.
 
Aldanova su cenili njegovi poznati savremenici: Nabokov, Cvetajeva, Adamovič, a Bunjin je bio njegov lični prijatelj i šest puta predlagao ga je za Nobelovu nagradu. Aldanov je rođen u porodici bogatog jevrejskog industrijalca, diplomirao je fizičku hemiju i pravo na Univerzitetu u Kijevu. Emigrirao u Francusku 1919, posle Oktobarske revolucije, u vreme nacističke okupacije Evrope emigrirao je u SAD, gde je ostao do 1946. godine. Napisao je niz naučnih radova iz hemije i 16 romana. Tek od 1987, Aldanovljeva dela objavljuju se i u Rusiji, gde imaju veliki uspeh.
 
– Ovaj Tolstoj 20. veka revoluciju je učinio velikom temom i razobličavao je kao kukavičje jaje „njegovog veličanstva Slučaja”, kao destruktivan oblik ljudske borbe za socijalnu pravdu. Na širem planu, pisac obelodanjuje da je došlo i do sukoba starog i novog sveta, što prouzrokuje događaje koji u suštini simbolizuju i samoubistvo ruskog naroda i ruskog duha na početku 20. veka, ali i samoubistvo jedne stare i bolje uređene Evrope koja je nerazumnom politikom svojih drugorazrednih političara dovela do Prvog svetskog rata – kaže Dejan Mihailović.
 
Bračni par Lastočkini među glavnim su junacima ovog romana i predstavnici novog industrijskog kapitala u Rusiji, koji zastupaju ideju pravednog i ustavnog društva, zalažu se za ukidanje carskog samodržavlja i idealizuju potencijale i perspektive Rusije na pragu 20. veka. Oni se zapravo svesno ponašaju samoubilački, pomažući revolucionarni pokret u zemlji i inostranstvu, idealizujući njegove ciljeve i namere na soareima koje priređuju u svom domu u Moskvi. Poput njih je i Sava Timofejevič Morozov, bogataš i humanista, koji s radnicima razgovara kao sa sebi ravnima, i koji, pomažući revolucionare, zapravo „seče granu na kojoj sedi”. Motiv samoubistva utkan je u roman, počev od literature koju junaci čitaju, preko njihovih razmišljanja i postupaka, do konačne odluke ovih likova da sebi prekrate život.
 
– Lenjina Aldanov svrstava u kobne istorijske pojave, koja je uzrokovanjem anarhističke boljševičke revolucije oktobra 1917. godine prekinula prirodan istorijski razvoj tada mlade i uznapredovale ruske industrijske revolucije. Ali on ne skriva svoje divljenje prema njemu i koristi se u romanu njegovom ličnošću kao primerom koji dokazuje da istorija može biti potčinjena ljudskim namerama i odlukama – dodaje Mihailović.
 
Aldanov se sjajno snalazi u širini epohe koju prikazuje, zbivanjima u Rusiji i evropskim prestonicama, koja su poprište okupljanja socijaldemokrata (Brisel, Pariz, Monte Karlo, Moskva, Helsinki, Kavkaz), a njegovi junaci često spominju i Srbiju. Jedan od njih čita o Majskom prevratu 1903. godine i ubistvu kralja Aleksandra Obrenovića i kraljice Drage, a u drugoj prilici Lenjin u jednom žurnalu čita o detaljima ubistva kraljevskog para i komentariše da je Dragutin Dimitrijević Apis revolucionar koji nagoveštava period bura.
 
„Čitav svet se zgrozio kad je saznao za tragičan kraj kralja Aleksandra i kraljice Drage. Samo su se Srbi obradovali tom ubistvu(...) Teško ranjena kraljica ustala je, bacila se prema tom prozoru i vrisnula. Ljudi su čuli samo jedan krik, strašan, prodoran krik! I ubice nasrnuše na nju(...) Nije imao razumevanja za prevratnike koji bi ubili jednog kralja da bi odmah na njegovo mesto postavili drugog. Ali mnogo štošta kod njih dopadalo mu se, mada socijaldemokratija nije priznavala teror(...)”, odlomak je iz romana „Samoubistvo”.
 
Kada Aldanov spominje Ajnštajna, onda dodaje da je njegova žena Mileva – Srpkinja. Odlično je razumevao i prilike na Balkanu, ocrtavajući živo političku klimu u Evropi uoči izbijanja Prvog svetskog rata.
 
– Likovi Lenjina, Staljina, Plehanova, nemačkog cara Vilhelma II, Franje Josifa, Musolinija, Ajnštajna, ministara, emisara i mnogih drugih istorijskih i izmišljenih junaka dati su živo i duhovito, a naročito upečatljivo deluju opisi terorističkih akcija boljševika, Staljina i drugova, u carskoj Rusiji radi snabdevanja partijske kase i Lenjinovih aktivnosti – smatra Mihailović.
 
Još jedan od idealista – Ajnštajn kaže u jednom trenutku romana da za pedeset godina neće biti granice u bogatstvu čovečanstva, da će svi biti slobodnog duha. Ovu ironiju kroz svog junaka izrekao je Aldanov, dobri poznavalac istorije i njenih zakona.
 
Autor: Marina Vulićević
Izvor: Politika